Σχολικός & Φυλετικός Εκφοβισμός «Κανένας Μας Δεν Είναι Ανώτερος Ή Κατώτερος, Απλά Είμαστε Διαφορετικοί»

Τα τελευταία χρόνια το φαινόμενο του εκφοβισμού μεταξύ των συνομηλίκων γίνεται ολοένα και εντονότερο. Σύμφωνα με διεθνή ερευνητικά δεδομένα 3 στα 10 παιδιά εμπλέκονται στο φαινόμενο, είτε ως θύματα, είτε ως δράστες, είτε και τα δύο (αντίστοιχα ποσοστά και στην Ελλάδα).

Ο εκφοβισμός (bullying) συμπεριλαμβάνει την επιθυμία κάποιου να πληγώσει κάποιον άλλο, την ασυμμετρία της δύναμης των  εμπλεκόμενων, την επανάληψη και την άδικη χρήση της δύναμης, την προφανή ευχαρίστηση του επιτιθέμενου και γενικά μία αίσθηση καταπίεσης από την πλευρά του θύματος.Ο εκφοβισμός, λοιπόν, είναι μια υποκατηγορία επιθετικής συμπεριφοράς, αλλά και ένα ιδιαίτερο κακοήθες είδος επιθετικής συμπεριφοράς, δεδομένου ότι κατευθύνεται, συχνά επανειλημμένα, ενάντια σε ένα συγκεκριμένο θύμα που είναι ανίκανο να υπερασπιστεί τον εαυτό του/της αποτελεσματικά. Το θυματοποιημένο παιδί μπορεί να είναι μικρότερος, λιγότερο δυνατός, ή με χαμηλότερη ψυχολογική αυτοπεποίθηση.Το παιδί δράστης ή τα παιδιά, εκμεταλλεύονται αυτή την ευκαιρία για να επιβάλουν πόνο ή ζημιά, κερδίζοντας είτε ψυχολογική ικανοποίηση, θέση στην ομάδα των συνομηλίκων τους, ή κατά περιόδους άμεσο οικονομικό κέρδος με το να παίρνουν λεφτά ή κατοχές.

Αυτή η κατάχρηση της δύναμης από το άτομο δράστη μπορεί να συμβεί σε οποιαδήποτε ανθρώπινη ομάδα. Οι ανθρώπινες ομάδες σχεδόν αναπόφευκτα ενσωματώνονται στις σχέσεις δύναμης και εκεί θα είναι πάντα ο πειρασμός να κάνουν κατάχρηση τέτοιας δύναμης για τα οφέλη που μπορεί να αποφέρει. Εάν ο εκφοβισμός εμφανίζεται είναι πιθανό να εξαρτάται στην ψυχολογική σύνθεση του πιθανού δράστη, την πιθανή υποστήριξη ή συνενοχή των άλλων στην ομάδα, την απάντηση του πιθανού θύματος, και στο θεσμικό πλαίσιο που μπορεί να κάνει ο δράστης/θύμα να συμβούν πιο πιθανό τα γεγονότα.Η έρευνα τα τελευταία 25 χρόνια έχει δείξει ότι ο εκφοβισμός του παιδιού στα σχολεία είναι διαδεδομένο οπουδήποτε υπάρχει θεσμοθετημένη εκπαίδευση.

Επιπλέον, παρά μερικές πολιτισμικές διαφορές, πολλά από τα χαρακτηριστικά του εξωτερικού είναι όμοια  στις διαφορετικές χώρες. Για παράδειγμα, υπάρχουν χαρακτηριστικές διαφορές φύλου, με τα αγόρια να χρησιμοποιούν τη φυσική επιθετικότητα και τα κορίτσια να χρησιμοποιούν κοινωνικές μορφές εκφοβισμού.Ένα άλλο κοινό χαρακτηριστικό που βρέθηκε είναι ότι πολλά θύματα που εκφοβίζονται δε λένε τίποτα ή δεν ζητούν βοήθεια, τόσο συχνά, αυτό φαίνεται αξιοκαταφρόνητο από την ομάδα των συνομιλήκων και ακόμη μερικές φορές και από τους ενήλικες. Παρόλο που ο εκφοβισμός έχει διάφορα ονόματα σε διαφορετικές γλώσσες, αυτά και άλλα κοινά δομικά χαρακτηριστικά προτείνουν μια κοινή πραγματικότητα και καρτούν κάποια υπόσχεση μιας κοινής αναζήτησης λύσεων.

Οι τρόποι έκφρασης του εκφοβισμού μπορεί να είναι ως εξής:·

• Σωματικά π.χ. με χτυπήματα, κλοτσιές
• Λεκτικά π.χ. βρισιές
• Με τη μη-λεκτική γλώσσα του σώματος π.χ. καρφώνοντας επίμονα με το βλέμμα κάποιον
• Συναισθηματικός εκφοβισμός π.χ. αποφυγή απ’ τους συνομηλίκους
• Cyber bullying (Ηλεκτρονικός εκφοβισμός). To ηλεκτρονικό bullying γίνεται μέσω κινητού τηλεφώνου ή του διαδικτύου και αποτελεί νεότερη μορφή εκφοβισμού.

Παράγοντες που συμβάλουν στην εκδήλωση του εκφοβισμού είναι οι εξής:

• Χαρακτηριστικά θύτη π.χ. έλλειψη συναισθηματικής κατανόησης, προκαταλήψεις, δυσκολία διατήρησης σχέσεων οικειότητας, χαμηλή αυτοεκτίμηση, έλλειψη ενσυναίσθησης
• Χαρακτηριστικά θύματος π.χ. διαφορετικότητα, ανασφάλεια, χαμηλή αυτοεκτίμηση, σχετικά μη συνεργάσιμοι και απομονωμένοι, εσωστρέφεια
• Χαρακτηριστικά Συνομηλίκων/ Παριστάμενων π.χ. δυσκολία να παρέμβουν
• Χαρακτηριστικά κοινωνικών επιρροών π.χ. αποσιώπηση στο σχολείο, βία στην οικογένεια, στην γειτονιά, στην ευρύτερη κοινότητα.

Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα είναι μια χώρα υποδοχής οικονομικών μεταναστών. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία που δημοσίευσε το Ινστιτούτο Παιδείας Ομογενών και Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης (ΙΠΟΔΕ) κατά το σχολικό έτος 2005-2006 το σύνολο των αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών σε Ελληνικά σχολεία ήταν 147.642. Τα φαινόμενα ρατσιστικού εκφοβισμού αποκτούν ιδιαίτερη βαρύτητα στην χώρα μας.Όσον αφορά τον φυλετικό εκφοβισμό θα μπορούσε να οριστεί ως η επιθετική συμπεριφορά που απευθύνεται σε παιδί- άτομο από διαφορετική φυλή ή εθνικότητα. Αφορά «όλες τις πράξεις και συμπεριφορές οι οποίες εσκεμμένα, ή με άλλο τρόπο, κάνουν διακρίσεις εναντίον κάποιου, ή τον κάνουν να νιώθει ανεπιθύμητος ή περιθωριοποιημένος εξαιτίας της φυλετικής του ταυτότητας».

Θύματα φυλετικού εκφοβισμού είθισται να πέφτουν:

Α) Οι μαθητές που το κοινωνικό, γλωσσικό και πολιτισμικό τους υπόβαθρο διαφέρει από το αντίστοιχο των άλλων μαθητών της τάξης, βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο τόσο ως δράστες όσο και ως θύματα σχολικής βίας.

Β) Η εθνική ομάδα κατά της οποίας στρέφεται το μεγαλύτερο μέρος του φυλετικού εκφοβισμού, συνιστά την μειοψηφία στην κοινότητα. Η ομάδα της μειοψηφίας αντιμετωπίζει εκφοβισμό μεγαλύτερης έκτασης από την ομάδα της πλειοψηφίας.

Η εθνικότητα, λοιπόν, αποτελεί παράγοντα που συμβάλει στην εκδήλωση φαινομένων σχολικού εκφοβισμού.Οι επιπτώσεις του σχολικού εκφοβισμού και η βίαΠολλές μελέτες που πραγματοποιούνται κατά τη διάρκεια αρκετών δεκαετιών έχουν δείξει ότι η θυματοποίηση σχετίζεται με ρυθμιστικά προβλήματα, όπως η κατάθλιψη, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η ανησυχία, ο αυτοκαταστροφικός ιδεασμός και η σχολική αποφυγή.Όταν θυματοποιείται από τους συμμαθητές του ένας παιδί μπορεί να αποδώσει την αιτία της κακομεταχείρισης σαν να είναι εσωτερική ή εξωτερική, σταθερή ή ότι ποικίλλει μέσα στο χρόνο, ελεγχόμενη ή έξω από τη δική του/ της θέληση. Όταν ερχόμαστε στις ψυχολογικές συνέπειες της θυματοποίησης, ειδικά η απόδοση εσωτερικής/ εξωτερικής διάστασης μπορεί να είναι σχετική.

Οι Bukouski και Sippola (2001) είπαν ότι: «Η θυματοποίηση δεν είναι επιζήμια μόνο για το άτομο, αλλά είναι επιζήμια για ην ίδια την ομάδα καθώς επίσης και για τα άτομα που αποτελούν την ομάδα».Έχει προταθεί ότι ο εκφοβισμός και η θυματοποίηση έχουν αρνητικές επιπτώσεις όχι μόνο ατομικά στο παιδί, αλλά επίσης και στην ομάδα ( για παράδειγμα οι μαθητές στο σχολείο). Είναι γνωστό, όταν συνεχίζεται ο εκφοβισμός τα περισσότερα παιδιά στην τάξη το γνωρίζουν, και πολλά είναι παρόντα στις δραστικές εκφοβιστικές καταστάσεις. Παρόλες τις αντιεκφοβιστικές τοποθετήσεις, πολλοί μαθητές παίρνουν ρόλους που ενθαρρύνουν παρά αποθαρρύνουν τη συμπεριφορά των δραστών.

Χρήσιμες συμβουλές για τους γονείς:

– Να παρατηρήσουν τυχόν αλλαγή στη συμπεριφορά του παιδιού τους και να ενημερωθούν για τα συμπτώματα και τα αίτια του εκφοβισμού

– Να ενημερώσουν τους δασκάλους και τους διευθυντές του σχολείου για το φαινόμενο του εκφοβισμού που υφίσταται το παιδί τους στο σχολικό πλαίσιο προκειμένου να ληφθούν πιο αποτελεσματικά μέτρα παρέμβασης και άμβλυνσης του φαινομένου από το σχολείο σκεπτόμενοι ότι στόχος δεν είναι η τιμωρία του παιδιού θύτη αλλά η βοήθεια του παιδιού τους πάνω στο συγκεκριμένο θέμα καθώς και η ευαισθητοποίηση των παιδιών

– Να προσπαθούν να διατηρούν ένα ήπιο κλίμα στο σπίτι χωρίς εντάσεις και τσακωμούς ξεσπώντας στα παιδιά τους, διότι ο στόχος είναι να μείνουν τα παιδιά τους ήρεμα και να μην νιώθουν απόρριψη και από το σπίτι, γεγονός που θα έχει αρνητική επενέργεια στην ψυχολογία τους

– Να ενθαρρύνουν τα παιδιά τους να λένε αυτό που νιώθουν και να μην φοβούνται να εκφράσουν αν τους συνέβη κάποιο περιστατικό εκφοβισμού στο σχολείο

– Να ενισχύουν την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθηση των παιδιών τους εστιαζόμενοι στα θετικά στοιχεία της προσωπικότητας τους. Η ενίσχυση της αυτοεκτίμησης μπορεί να γίνει μέσω της επιβράβευσης των προσπαθειών των παιδιών για τις διάφορες δραστηριότητες με τις οποίες καταπιάνονται

– Να επιβεβαιώσουν τα παιδιά ότι δεν φταίνε τα ίδια για αυτό που συμβαίνει και ότι δεν αξίζουν αυτή την αντιμετώπιση. Έτσι, με αυτό τον τρόπο θα απενεχοποιηθούν τα παιδιά και θα νιώσουν καλύτερα.

Όπως αποτυπώνεται χαρακτηριστικά και στη φράση που αναφέρεται στον τίτλο του άρθρου «Κανένας μας δεν είναι ανώτερος ή κατώτερος, απλά είμαστε διαφορετικοί». Η ανωτέρω φράση είναι μείζονος σημασίας για την κατανόηση από το παιδί ότι κανένας δεν αξίζει να αδικείται γιατί όλοι οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί και μοναδικοί. Αν παρόλα αυτά τα συμπτώματα του παιδιού εμμένουν να απευθυνθούν σε κάποιο ειδικό που θα τους δώσει μια πιο εμπεριστατωμένη γνώμη για την αντιμετώπιση του προβλήματος.

Με εκτίμηση,

Φρροκάι Φ.